Giữa lòng chảo thung lũng Duy Xuyên (Quảng Nam), bao quanh bởi những ngọn núi hùng vĩ được ví như "Răng Mèo", Thánh địa Mỹ Sơn hiện lên như một lời thách thức ngạo nghễ gửi tới thời gian.
Được xây dựng liên tục từ thế kỷ IV đến thế kỷ XIII, quần thể đền tháp này đã chứng kiến sự hưng thịnh và suy tàn của Vương quốc Champa, hứng chịu sự tàn phá của thiên nhiên nhiệt đới khắc nghiệt và cả những trận bom rải thảm trong chiến tranh Việt Nam. Nhưng kỳ lạ thay, sau hơn một thiên niên kỷ, những ngọn tháp đỏ au ấy vẫn đứng vững.
Điều khiến giới kiến trúc sư và khảo cổ học hiện đại phải "đau đầu" không phải là quy mô của công trình, mà là một chi tiết kỹ thuật tưởng chừng đơn giản: Chúng được xây dựng mà không có mạch vữa.
Không xi măng, không vôi vữa lộ thiên. Hàng triệu viên gạch được xếp chồng lên nhau khít đến mức một lưỡi dao cạo cũng không thể lách vào. Người Chăm cổ đại đã dùng thứ "ma thuật" gì để gắn kết chúng? Tại The Genesis Block, chúng tôi tin rằng đây không phải là phép màu, mà là một đỉnh cao của công nghệ vật liệu cổ đại (Ancient Material Science) mà nhân loại ngày nay vẫn chưa thể phục dựng hoàn toàn
1. Nghịch Lý Của Thời Gian: Khi "Gạch Mềm" Chiến Thắng Bê Tông
Nếu bạn có dịp đặt chân đến Mỹ Sơn và quan sát kỹ, bạn sẽ thấy một hiện tượng thú vị: Những mảng tường gạch gốc (có tuổi đời 800-1000 năm) vẫn giữ được màu đỏ hồng rực rỡ và bề mặt láng mịn. Trong khi đó, những mảng tường mới được trùng tu bởi các chuyên gia quốc tế cách đây vài chục năm đã bắt đầu xỉn màu, bám rêu đen và xuống cấp.
Đây là một nghịch lý lớn trong khoa học vật liệu.
Gạch Chăm rất nhẹ và xốp: Theo các phân tích thạch học, gạch Chăm được nung ở nhiệt độ thấp (độ lửa non), giúp gạch xốp và thoát nước cực nhanh.
Độ bền khó hiểu: Thông thường, gạch xốp sẽ dễ bị mủn vỡ theo thời gian. Nhưng gạch Mỹ Sơn lại hình thành một lớp "áo giáp" (lớp sành hóa) ở bề mặt ngoài giúp chống lại rêu mốc, trong khi bên trong vẫn thoáng khí.
Phải chăng người Chăm đã làm chủ được công nghệ nano sinh học từ hàng ngàn năm trước? Họ biết cách tạo ra loại vật liệu "biết thở", tự điều hòa độ ẩm để tồn tại cùng rừng nhiệt đới – điều mà xi măng cốt thép cứng nhắc của thế kỷ 21 không làm được.
2. Cuộc Truy Tìm "Keo Dán" Vô Hình: Công Nghệ Sinh Học Hay Vật Lý Cơ Học?
Nếu không dùng xi măng, điều gì đã giữ cho hàng triệu viên gạch này liên kết thành một khối thống nhất qua hàng thế kỷ? Các nhà nghiên cứu từ Pháp, Ba Lan và Việt Nam đã dành hàng chục năm để cạy gỡ từng viên gạch vỡ nhằm tìm câu trả lời. Và họ đã tìm thấy những giả thuyết chấn động.
Giả Thuyết 1: Dầu Rái - Polyme Sinh Học Cổ Đại?
Giả thuyết được nhiều nhà khoa học Việt Nam ủng hộ nhất liên quan đến cây Dầu Rái (Dipterocarpus alatus) – một loại cây bản địa mọc nhiều ở miền Trung.
Công thức bí mật: Người Chăm xưa có thể đã khai thác nhựa cây Dầu Rái, trộn với bột gạch nung nghiền mịn để tạo thành một loại "hồ dính" đặc biệt.
Hóa học đằng sau: Nhựa dầu rái có tính chất như một loại keo epoxy tự nhiên. Khi khô lại, nó không chỉ kết dính mà còn chống thấm nước tuyệt đối. Đây có thể coi là một dạng polyme sinh học (biopolymer) sơ khai nhưng cực kỳ bền vững.
Tuy nhiên, giả thuyết này vấp phải một phản biện: Nếu dùng hồ dầu rái, tại sao giữa các viên gạch lại hoàn toàn không có khe hở? Dù lớp keo mỏng đến đâu cũng phải để lại dấu vết độ dày, nhưng ở Mỹ Sơn, hai viên gạch khít nhau như thể chúng cùng một khối.
Giả Thuyết 2: Kỹ Thuật "Mài Chập" (Friction Bonding)
Đây là giả thuyết khiến giới kỹ sư xây dựng hiện đại phải ngả mũ kính phục.
Thay vì trét vữa rồi đặt gạch lên (như thợ xây bây giờ), người thợ Chăm pa có thể đã đặt viên gạch mộc (chưa nung hoặc nung non) lên nhau, sau đó đổ nước và mài (chà xát) viên gạch bên trên vào viên gạch bên dưới.
Cơ chế: Quá trình mài tạo ra bột gạch ướt, cộng với nước tạo thành một chất kết dính tự thân. Khi nước bay hơi, hiện tượng mao dẫn và lực hút tĩnh điện khiến hai bề mặt phẳng lì hít chặt vào nhau, không còn kẽ hở cho không khí hay vi sinh vật lọt vào.
Kỹ thuật này đòi hỏi sự kiên nhẫn khủng khiếp và độ chính xác của đôi tay mà máy móc khó lòng bắt chước. Nó tương đồng với kỹ thuật ghép đá không mạch vữa (Ashlar masonry) của người Inca tại Nam Mỹ, cho thấy một sự "đồng bộ hóa" kỳ lạ về tri thức xây dựng giữa các nền văn minh cổ đại cách xa nhau vạn dặm.
Giả Thuyết 3: Nung Nguyên Khối (The Whole-Tower Kiln)
Một giả thuyết điên rồ hơn từng được đưa ra: Người Chăm xếp gạch mộc (đất sét khô) thành hình ngọn tháp hoàn chỉnh, sau đó chất củi nung cả toà tháp thành gốm.
Điều này giải thích tại sao gạch chín đều và liên kết thành khối.
Tuy nhiên, giả thuyết này đã bị bác bỏ vì không thể kiểm soát nhiệt độ nung cho một công trình cao 20 mét (gạch dưới chân sẽ bị cháy đen hoặc nứt vỡ do sức nặng).
3. Góc Nhìn Tâm Linh: Khi Xây Dựng Là Một Nghi Lễ Thiêng Liêng
Tại The Genesis Block, chúng tôi tin rằng công nghệ chỉ là một nửa câu chuyện. Nửa còn lại nằm ở Tinh Thần (Mindset).
Tại sao người thợ hiện đại với thước laser và máy tính không thể phục dựng hoàn hảo tháp Chăm? Câu trả lời có thể nằm ở mục đích xây dựng.
Bhakti (Lòng sùng kính): Với người Chăm, xây tháp không phải là "công việc" để nhận lương. Đó là một hành động sùng kính thần Shiva. Mỗi viên gạch được đặt xuống là một câu thần chú (Mantra) được tụng niệm.
Mô phỏng Vũ Trụ: Ngọn tháp (Kalan) là mô hình thu nhỏ của núi thần Meru – trung tâm vũ trụ. Việc mài gạch khít vào nhau không chỉ là kỹ thuật, mà là nỗ lực xóa bỏ ranh giới giữa các cá thể để hòa nhập vào cái Toàn Thể (The Oneness).
Sự tập trung cao độ (Flow state) của những người thợ tu hành đã tạo ra những sản phẩm đạt đến độ hoàn hảo mà tâm trí toan tính của con người hiện đại khó lòng chạm tới.
"Chúng ta xây nhà để ở, họ xây tháp để thần linh trú ngụ. Sự khác biệt trong tâm thế đã tạo ra sự khác biệt trong độ bền."
4. Lời Kết: Sự Khiêm Tốn Trước Trí Tuệ Cổ Xưa
Thánh địa Mỹ Sơn ngày nay vẫn đứng đó, đỏ rực dưới ánh mặt trời miền Trung, mặc kệ rêu phong và bom đạn. Những viên gạch "biết thở", những mạch vữa vô hình là minh chứng cho thấy: Tiến bộ công nghệ không phải lúc nào cũng đi theo đường thẳng.
Có những tri thức về vật liệu, về sự cộng hưởng với tự nhiên mà nhân loại đã từng sở hữu nhưng rồi đánh mất trong cơn say của công nghiệp hóa. Phải chăng, "công nghệ cao" thực sự không nằm ở vi mạch điện tử, mà nằm ở khả năng tạo ra những thứ trường tồn với thời gian bằng những vật liệu đơn giản nhất?
Bạn nghĩ sao? Liệu người Chăm đã tự mình tìm ra công thức nhựa cây bí ẩn, hay họ đã thừa hưởng một di sản kỹ thuật từ một nền văn minh tiền sử nào đó trong khu vực Đông Nam Á?
Hãy để lại bình luận và chia sẻ giả thuyết của bạn cùng cộng đồng The Genesis Block.
Tác giả: Ban Nghiên Cứu The Genesis Block Nguồn tham khảo: Viện Bảo tồn Di tích, Tài liệu khảo cổ học Champa (EFEO).
